De gevels van het nieuwe Amphion lopen schuin zoals oude vestingmuren. Ze zijn bezaaid met grote en kleine ramen. Amphion is opvallend anders, aan de buitenkant maar zeker ook van binnen. 'Het voelt erg goed.'

Doetinchem heeft lang op zijn nieuwe schouwburg moeten wachten, maar aan het begin van dit theaterseizoen was het zover. Op 8 september 2010 vond de feestelijke opening plaats door Hare Majesteit de Koningin. Tien jaar eerder stond voor Amphion zelf al vast dat die nieuwbouw er moest komen. Het oude gebouw werd te klein en de installaties zouden binnen afzienbare tijd niet meer voldoen aan de moderne eisen en regelgeving. Maar de politiek had nog een paar jaar nodig voor gesteggel over de juiste locatie. Eerst werd nieuwbouw voorzien als onderdeel van een ambitieus theaterkwartier rond de oude schouwburg, maar dat plan kwam nooit van de grond. De volgende locatie was een mooie plek aan de oever van de Oude IJssel. Ook dat werd herroepen. Tot slot viel het definitieve besluit dat de schouwburg onderdeel zou vormen van het Lookwartier. een nieuwbouwwijk aan de rand van de stad. In 2005 schreef de gemeente een prijsvraag uit voor het nieuw te bouwen Amphion. Van de dertig deelnemende bureaus viel de keus op Mecanoo Architecten. Medio 2007 werd het voorlopig ontwerp gepresenteerd, de eerste paal ging op 22 september 2008 de grond in en twee jaar later is het theater in gebruik genomen. De nieuwe schouwburg heeft een grote zaal met 860 stoelen, de balkons in een klassieke hoefijzervorm. De kleine zaal heeft 300 zitplaatsen op een U-vormige, verrijdbare tribune. De zalen zijn omgeven door foyers, kleedkamers, technische en logistieke ruimtes en alles wat verder bij een nieuwe schouwburg hoort.

Het oude Amphion, geopend in 1968, wordt gesloopt. De plannen voor woningbouw op die plek zijn vanwege bezuinigingen in de ijskast gezet. Voorlopig wordt er alleen een grasveld aangelegd. Dat die plek leeg blijft heeft wel iets symbolisch, vooral voor de direct betrokkenen. Zij weten als geen ander dat het gebouwen de installaties na ruim dertig jaar op waren en zij hebben desondanks gedurende de jaren van plannen maken, ontwerpen en bouwen, de oude schouwburg draaiende weten te houden met alle mogelijke inzet en energie. Gelukkig had alle plannenmakerij een groot voordeel, want moderniseren van het oude Amphion was op zeker moment geen optie meer. Nieuwbouw was de enige mogelijkheid en dat biedt nu eenmaal meer vrijheid om precies het theater te krijgen dat je hebben wilt.

Niks zweverigs

Het nieuwe Amphion staat in het Lookwartier naast bioscoop CineCity, zodat de twee uitgaanslocaties elkaar versterken. Vanwege de sterke regiofunctie - Amphion is altijd een succesvolle en drukbezochte schouwburg geweest - is er een riante parkeergarage aangelegd met ruim 400 plaatsen. Het theater ligt aan de Hofstraat, een belangrijke toegangsweg naar de stad. Het sluit aan de ene kant de nieuwbouwwijk af en vormt aan de andere kant de verbindende schakel met de oude stad. Ook het Lookwartier is trouwens meer op het theater gericht dan je zou verwachten, een straat achter de schouwburg heet zelfs Koperen Kees. Het idee was om een gebouw te maken dat onlosmakelijk met zijn plek verbonden zou zijn. Francesco Veenstra, architect van Mecanoo: 'Doetinchem wilde een gebouw dat stevig in de Doetinchemse grond is verankerd, niks zweverigs of hightech of ,met grote glasgevels, maar een gebouw dat een massieve indruk maakt, alsof je het niet meer kan verschuiven.' Het geheel oogt daarom als een groot blok. Door de buitenmuren achterover te laten hellen, zeven graden om precies te zijn, heeft de architect het effect van stevigheid verder versterkt. De dertig meter hoge toneeltoren steekt als enige uit maar valt nauwelijks op, want de aandacht gaat vanzelf naar de schuine gevels waar de grote en kleine ramen willekeurig over uitgestrooid lijken. Aan de stadzijde wordt de gevel onderbroken door een glazen insnijding die de entree en de hoofdtrap zichtbaar maakt. Alles bij elkaar is het een robuust en spannend gebouw, dat nieuwsgierig maakt naar wat daarbinnen gebeurt.

Puzzel

Bij het ontwerp van een theater lukken de entree en de foyer eigenlijk altijd wel, maar de echte puzzel zit in het gedeelte 'achter de schermen', stelt Veenstra. Met dagelijks wisselende producties moet de logistiek rondom de tonelen optimaal zijn. Fouten daarin zijn na oplevering meestal onoplosbaar. Mecanoo heeft dit, in nauwe samenwerking met de schouwburg de theateradviseur, rigoureus aangepakt door in het ontwerp de logistiek letterlijk centraal te stellen. De laad- en losplaats ligt midden in het gebouw, met direct aangrenzend links en en rechts de tonelen van de grote en de kleine zaal. Logistiek gezien kan het niet beter. Ook de ruimtes voor opslag, productie en kantoren voor de techniek zijn direct rond het toneel gesitueerd. Ideaal. Wel is door deze keuze de inrichting van het gebouw iets anders dan gewoonlijk. Beide tonelen bevinden zich midden in het gebouw, in plaats van (gemiddeld genomen) aan de achterzijde. Dat is even wennen. Net als de goederenstroom is ook de publieksstroom georganiseerd vanuit het midden. Recht boven de laad- en losplaats ligt de hoofdfoyer, het centrale verdeelpunt voor het publiek. Na de entree en , de garderobe kom je daar via een grote trap. Van hieruit kun je rechtdoor naar de lange, hoge foyers rondom de grote zaal of linksaf naar de kleine zaal of het restaurant. In de ruime foyers rond de grote zaal zorgt de wisselende lichtinval voor een speelse sfeer, althans zo lang het mooi weer is en buiten de zon schijnt. De foyers zijn ook bedoeld voor gebruik overdag en daartoe, met vooruitziende blik, op elke denkbare plek voorzien van technische aansluitingen zoals netwerkverbindingen en stroomvoorziening voor licht en geluid. Minpuntjes zijn er ook. Je kunt bijvoorbeeld maar vanaf een kant om de grote zaal heen lopen. Daardoor is het een tippel van een dikke honderd meter als je vanaf de andere kant je stoel op rij een zou willen bereiken. Verder ga je vanuit de foyers naar de zaal via trappen die verborgen zitten achter weinig uitnodigende deuren. En achter die deuren lijk je eerder op weg naar een nooduitgang dan naar een gezellig avondje uit. Maar eenmaal in de zaal is dat kleine leed snel vergeten.

Grote zaal

De grote zaal is een traditionele theaterzaal in traditioneel rood die ondanks zijn 856 stoelen toch compact is gebleven dankzij de twee hoefijzervormige balkons. (Ogenschijnlijk zijn er drie balkons, maar eentje is de verlenging van de laatste rijen van het amphi, de stalles). De allerlaatste rij in de zaal is de rolstoelrij. Deze biedt ruimte aan liefst 16 rolstoelen inclusief stoelen voor de begeleiders, bij mijn weten een unicum. Op de balkons zijn de zichtlijnen over het algemeen goed, al zit de balkonrand op enkele plaatsen toch wel in de weg. Tussen stalles en parterre is een looppad vrijgehouden en hier is ook een ruim techniekeiland met gelijkvloerse verbinding naar het toneel via de zijkanten van de zaal. Ideaal voor mengtafels en andere apparatuur, al zijn de looppaden wat smalletjes. De kabelgoten naar de geluidsplaatsen zijn slordig uitgevoerd, dit in tegenstelling tot de goten op het toneel, waar juist met oog voor detail is gewerkt. De losse luiken liggen hier niet zoals gewoonlijk op houten regels, maar op teflon strips waardoor de luiken makkelijk te verschuiven zijn als er een kabelboom door moet. Een kleinigheid, maar toch. Het toneel meet 19 bij 36 meter, het netto speelvlak is 16 bij 14. Door de ramen op het zijtoneel valt daglicht naar binnen en omdat ook de wanden licht van kleur zijn, voelt het toneel aan als een aangename plek om te werken. De laad- en losdeur is rechts van het midden achterop, aan de linkerkant zijn de kantoren van de techniek en een opslagruimte. De hijsinstallatie is van Trekwerk (72 trekken inclusief sluiertrek en zaaltrek). Er is een machinekamer die zich buiten de toneeltoren bevindt en de staalkabels gaan via een geluiddichte kast de toren in. De zij- en achterbruggen zijn lekker breed (ongeveer drie meter), goed bereikbaar met een lift en daardoor ook geschikt voor opslag, bijvoorbeeld van de ballettorentjes. Ook de twee zaalbruggen zijn via een lift te bereiken en dat is comfortabel en praktisch, zeker wanneer lichtapparatuur van het gezelschap in de zaalbrug moet hangen. Daarvoor zijn trouwens extra stangen aangebracht, zodat het huislicht kan blijven hangen. Simpel en handig. Vermeldenswaard zijn tot slot de liftjes in de manteaus. Zoiets sneuvelt al snel bij een krap budget, maar het is heerlijk stellen en een speaker of spotje van het gezelschap inhangen is een fluitje van een cent.

Kleine zaal

Het meest opvallend in de kleine zaal is dat hij net als in het oude Amphion een U-vormige tribune heeft, alleen is deze in delen verrijdbaar. De zijtribunes tellen 59 stoelen en sluiten aan op een ronde hoofdtribune van 182 stoelen. Dat geeft een unieke indeling die een voorstelling tot een intieme en bijzondere belevenis kan maken. Niet elke voorstelling zal zich hiervoor lenen, maar door het ontwerp is de tribune flexibel te gebruiken. Elke zijtribune kan in twee afzonderlijke delen worden ingereden of helemaal weggehaald. In dat geval verandert de zaal in een traditionele vlakkevloer. Door extra stoelen uit te schuiven telt de dan resterende hoofdtribune 200 stoelen. In de praktijk zal het extra aandacht en tijd vragen om de opstelling af te stemmen op de wensen van het gezelschap. Liefst gebeurt dit in een vroeg stadium (de contractfase), want het zou jammer zijn als door onbekendheid de potentie van deze opstelling niet benut wordt. Belangrijk voor de techniek is ook het moment waarop de zaalindeling definitief bekend is, om te voorkomen dat men halverwege een bouwdag nog met de tribune in de weer moet. De technische inventaris in deze zaal is verder dik in orde. Omdat het speelvlak varieert met de opstelling van de tribune, is de zaal voorzien van een uitgebreid bruggenstelsel om op elke plek licht en geluid te kunnen inhangen. De zaal heeft een bruto maat van 16 bij 25 meter. Het netto speelvlak meet 9 x 9 meter en is voorzien van 10 trommeltrekken.

Goede synergie

Het is goed te merken dat Paul Dekker, hoofd technische dienst, en zijn mensen de ruimte hebben gekregen om hun ideeen in te brengen, deels opgedaan tijdens veelvuldige werkbezoeken aan andere theaters. Zo hebben ze het bijvoorbeeld voor elkaar gekregen dat het hele Amphion drempelloos is. Zoiets bedenken is een ding, het realiseren een heel ander. Daarvoor moet het team elkaar goed begrijpen en samenwerken. Paul Dekker en theateradviseur Huub Huikeshoven verzekerden mij dat tussen ontwerpers, adviseurs en gebruikers een goede synergie is ontstaan. Daardoor kreeg het zorgvuldig opgestelde PvE op alle niveaus draagvlak en is het ook zo goed als onverkort uitgevoerd. Of je dit theater nu mooi vindt of niet, er is hoe dan ook een goed geoutilleerde en goed werkbare schouwburg ontstaan. Het echte oordeel komt natuurlijk toe aan de mensen die er dagelijks werken. Dat valt positief uit. Zoals een van de technici zei: Het voelt erg goed aan'. Dat kan ik alleen maar beamen ..••

Met dank aan Paul Dekker; Huub Huikeshoven en Francesco Veenstra

Bouwsom: 30 miljoen euro
Architect: Mecanoo Architecten, Francesco Veenstra
Aannemer: Aan de Stegge Bouw & Werktuigbouw
Adviseur installaties: Royal Haskoning
Adviseur akoestiek: LBP SIGHT
Adviseur theatertechniek: theateradvies bv
Toneelinstallaties: Trekwerk
Licht: Controllux
Geluid (zaalsysteem): R&R
Geluid (op- en omroep, video):
Audio Electronics Mattijssen
Akoestisch systeem: ACS
Stoelen:
jezet Seating (kleine zaal)
Doeken, rails: Showtex

Bron: Bron: Zichtlijnen, het magazine van Vereniging voor Podium Techologie. www.zichtlijnen.nl
Auteur: Robert Baaij
Foto: Christian Richters

Bekijk hier het artikel zoals geplaatst in Zichtlijnen nr. 134 van januari 2011: Stevig verankerd in de Doetinchemse grond

Tags: Amphion, Doetinchem, Schouwburg, Theateradvies, Mecanoo Architecten, Koningin Beatrix, Zichtlijnen